"Ο τυφλός προ του Σταυρού", Ιωάννης Πολέμης

"Ο τυφλός προ του Σταυρού"

Τι είν' η βοή στο Γολγοθά που κόσμος τρέχει απάνω;
-Πηγαίνουν να σταυρώσουν δυο μαζί με κάποιον πλάνο.
-Ποιοι ναν οι δυο, που εκδικητής ο χάρος τους προσμένει;
-Κλέφτες, φονιάδες, άρπαγες, κακούργοι ξακουσμένοι.
-Και ποιος ο πλάνος που κι αυτός θα σταυρωθεί μαζί τους;
-Τους Φαρισαίους ρώτησε, είναι δουλειά δική τους!

-Θα πάω να δω...

Είπα να δω κι ήρθαν στο νου μου πάλι,
τα χρόνια που ήμουνα τυφλός. Τυφλός! Εσείς οι άλλοι
δεν ξέρετε πόσο η ψυχή μέσα στα στήθη είν' άδεια,
όταν με μάτια ορθάνοιχτα βαδίζει στα σκοτάδια!
Πως τη θυμούμαι τη στιγμή που εστάθη αυτός μπροστά μου
και μ' ευσπλαχνίσθη, κι έσκυψε, πήρε πηλό από χάμου
κι αλείφοντας τα μάτια μου με τον πηλό εκείνο,
μου είπε να πάω στου Σιλωάμ τη στέρνα να τα πλύνω!

Όταν τον πρωτοακτίκρυσα τον Φωτοδότη εμπρός μου,
στην όψη του είδα όλες μαζί τις ομορφιές του κόσμου.
Μοσχοβολούσε κι έλαμπε το κάθε κίνημά του...
Φως και τα χείλη, κι η φωνή, τα μάτια κι η ματιά του.
Στα χείλη του η παρηγοριά, στα μάτια του η ελπίδα...
Έστρεψα τότε ολόγυρα τα δυο μου μάτια κι είδα
κάθε που ζει και που δεν ζει, κι είδα παντού γραμμένη
την όψη του, λες κι ήτανε καθρέπτης του η οικουμένη.

Φως η ζωή, χαρά το φως! Ας πάω να δω τον πλάνο
που θα καρφώσουν στο Σταυρό. Κατά το λόφο επάνω
κόσμος, περιγελάσματα κι οχλοβοή κι αντάρα
χίλιες φωνές σαν μια φωνή κι όλες σαν μια κατάρα.
Που πάει; Σπρώχνει και σπρώχνεται και πνίγεται και πνίγει,
και σταματά προσμένοντας. Παράμερα ξανοίγει
τρεις μαυροφόρες που κρατούν μια λιγοθυμισμένη.
Θε νάναι μάνα η δύστυχη! Ξάφνου, με μιας σωπαίνει
το πλήθος που ανταριάζονταν. -Γκάπ! Γκούπ! Καρφώνουν,

κρότοι

πνιγμένοι μεσ' στα βογγητά! Υψώνονται οι δυό πρώτοι
σταυροί· κανείς δεν στρέφεται. Γκάπ! Γκούπ!

Ξανακαρφώνουν

μα βόγγος δεν ακούγεται. Να, και τον τρίτον υψώνουν

Πως; Συ που μούδωσες το φως, εσένα πλάνο λένε;
Κι ήταν γραφτό τα μάτια μου να βλέπουν για να κλαίνε;
Τι να τα κάνω και της γης και τ' ουρανού τα κάλλη;

Πάρε το φως που μούδωσες και τύφλωσέ με πάλι!

Ἰωάννης Πολέμης (1862-1924): ποιητὴς καὶ θεατρικὸς συγγραφέας ἀπὸ τὴν Ἀθήνα.

Γεράνης Στέλιος (1920-1993) Ποιήματα

Από το «Μουσικό τετράδιο τής θάλασσας» Η Αννούλα σκάλιζε στ᾿  ακρογιάλι τα λευκά βότσαλα για να βρει το χαμένο ψίθυρο τής θάλασσας, που δεν τον στέγνωσε η πρωινή λιακάδα τού Φθινόπωρου, που δεν τον βρήκαν τα μικρά παιδιά που σκάλιζαν την άμμο.   Στάθηκε έξω απ᾿ την δράση των πραγμάτων και γέρνοντας πάνω απ᾿   το μικρό κοχύλι τού γιαλού, πήρε με την ανάσα της τον πρώτο ψίθυρο τής θάλασσας. Κι όπως αθώα γύριζε το βλέμμα της στην πρώτη αρμύρα τής παρθενικής ντροπής, έσταξε από τα μάτια της το πρωτοδάκρυ τής αυγής, έτσι όπως τρέμει ένας καρπός σαν παίρνει να ωριμάζει.   Κ᾿  είπα να κρύψω την καρδιά τής θάλασσας σ᾿  ένα γαλάζιο βλέφαρο. Κ᾿  είπα ν᾿  ανοίξω τη μικρή παλάμη της για να διαβάσω το αίνιγμα.   Μα πριν προλάβω να συλλαβίσω το χρυσό λόγο, άρχισε να φυτρώνει μόνος του απ᾿  τις λεπτές φλεβίτσες των δάχτυλων της. Κ᾿  έγειρε τότε το κεφάλι της απ᾿  το κλωνάρι τού λαιμού κι άφησε να κατρακυλήσει στην καρδιά μου ο πρώτος ψίθυρος τής θάλασσας...   Από τότε, κρατάει στο βάθος των ματιών μια γαλανή καρδιά γεμάτη αρμύρα και χυμούς, που δεν μπορούν οι κόκκινες φωνές τής πρωινής λιακάδας και το βαθύ σκοτάδι τής νυχτιάς, ούτε τη μελωδία της να πιουν, ούτ᾿  ένα δάκρυ να στεγνώσουν.

Η άνοιξη και οι συνωμότες

Βοήθησα να στρωθούν ανοιξιάτικοι δρόμοι. Δούλεψα για το πράσινο και για το γαλάζιο, όπως δουλεύει κανείς για την αγάπη του και για τη λευτεριά του. Μα δε μ᾿  άφησαν οι βρυκόλακες να μπω στον κήπο τού καλοκαιριού… Κ᾿  ένα μεσονύχτι ξύπνησα τρομαγμένος από βαριά χτυπήματα στην πόρτα. Άνοιξα το παράθυρο κ᾿  είδα τους συνωμότες να μού γκρεμίζουν την άνοιξη.   Το ποίημα δημοσιεύτηκε στην αντιστασιακή εφημερίδα του Λονδίνου «Ελεύθερη πατρίδα», στις 4/10/1970  (πληροφορία  https://pyroessa-artemusica.blogspot.com/2019/11/blog-post_3.html ΣΠΟΥΔΗ Έμαθα τώρα να ταξιδεύω σε δύσκολες θάλασσες, να βαδίζω γυμνός κι αλησμόνητος και να γεμίζω τους δρόμους να χαράζω ευθείες να περάσει το φως, να σταματώ ξαφνικά στο νησί σου με τα μάτια μου στ’  ανοιχτά και στ’ απέραντα -εκεί που η Ποίηση τινάζεται σαν απρόσμενη αστραπή και καρφώνεται σαν πυράκανθος στα μαλλιά σου.   ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΤΟ ΜΕΡΑΚΙ Κοπίασα- είπε ο Θεός στους πρωτόπλαστους, κοπίασα πολύ την ψυχή σας να ντύσω. Κάλεσα σοφούς ενδυματολόγους απ’ όλους τους Γαλαξίες- όχι για ‘κείνο το «κατ’ εικόνα και ομοίωσιν» αλλά για τον άλλο διάκοσμο τον πιο πίσω απ’ την αυλαία. Το «κατ’ εικόνα» ήταν η σκηνοθεσία μου, ενώ το άλλο σας ένδυμα ήταν μεράκι πολύ ακριβό -κι ας μην κατάφερα να σας ντύσω.     Η ΑΛΛΗ ΟΜΟΡΦΙΑ  – ΣΤΕΛΙΟΣ ΓΕΡΑΝΗΣ Κλείσε την πόρτα σου, Μαρία Βλέπω να σκοτεινιάζει Μπαίνει το μεσοχείμωνο Και θα μας πνίξει η παγωνιά Στάζουν απελπισίες τα μάτια σου Φόρεσε, τουλάχιστον εκείνη την κίτρινη Λυπημένη ζακέτα της μάνας σου Κι έλα να περάσουμε τον υγρό διάδρομο Έπεσες πάλι στις σφαγές των ανέμων, σα νιφάδα χιονιού Σε βλέπω λευκή και τρομάζω. Κλάψε, Μαρία Άλλη ομορφιά απ’ τον έρωτα νομίζω δε μας έμεινε… Στέλιος Γεράνης, (Η Ελληνική ποίηση (πέμπτος τόμος), Η πρώτη μεταπολεμική γενιά – Ανθολογία Γραμματολογία, Εκδ. Σοκόλης 2000) “Όλοι μου λεν πως είμαι αθώος γιατί σπανίως εννοούν τα πάμπολλά μου εγκλήματα. Πως είμαι δήμιος, ασφαλώς δεν το πιστεύουν. Μα εγώ φοβάμαι. Γιατί, καλώς γνωρίζω πόσες ωραίες μου πράξεις καρατόμησα· πόσες φορές κλάδεψα τους βλαστούς μου…” (1920-1993) Ο Στέλιος Γεράνης (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Στέλιου Παναγιωτόπουλου) γεννήθηκε στην Αθήνα με καταγωγή από τη Νέα Έφεσο της Μικράς Ασίας. Φοίτησε στην Πάντειο για δύο χρόνια και εργάστηκε αρχικά ως βοηθός λογιστή και στη συνέχεια ως εκτελωνιστής, ενώ ασχολήθηκε και με τη δημοσιογραφία. Στη λογοτεχνία πρωτοεμφανίστηκε με δημοσιεύσεις στίχων στα περιοδικά Νεότης και Αργώ το 1938. Το 1944 κυκλοφόρησε η πρώτη του ποιητική συλλογή, με τίτλο Μεταπτώσεις. Ακολούθησαν κι άλλες συλλογές, ενώ ασχολήθηκε επίσης με τη μελέτη της νεοελληνικής λογοτεχνίας και την επιμέλεια περιοδικών εκδόσεων (όπως η Νεοελληνική Μούσα και η Πορεία). Διετέλεσε μεταξύ άλλων αρχισυντάκτης των εφημερίδων "Δημοκρατικός Φρουρός" και "Η Φιλολογική" και διευθυντής των περιοδικών "Πειραϊκή Έρευνα" και "Θερμοπύλες". Ποιήματά του μεταφράστηκαν στα αγγλικά, τα ρουμανικά, τα γερμανικά και τα πολωνικά. Γενικός γραμματέας του Εκπολιτιστικού Ομίλου Πειραιά "Οι Φίλοι της Τέχνης και της Φιλολογικής Στέγης Πειραιά", πρόεδρος της Κινηματογραφικής Λέσχης Πειραιά και της Εταιρείας Γραμμάτων και Τεχνών του Πειραιά, ο Στέλιος Γεράνης τιμήθηκε με το Β΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1975).

Ο Οδυσσέας Ελύτης περιγράφει τη γνωριμία και την πρώτη του εντύπωση από τον Νίκο Γκάτσο

Τ ον Οκτώβριο του 1936 ένα βράδυ, εκεί που χάζευα έξω απ’ τα ζαχαροπλαστεία των Χαυτείων, μου έπεσε από τον ουρανό ένας απροσδόκητος ομοϊδεάτης. Ήταν ο ποιητής Νίκος Γκάτσος.
Δε μπορώ να θυμηθώ αυτή τη στιγμή ποιος μας σύστησε. Ούτε αν είχα ποτέ μου ακούσει το όνομά του. Ψηλός, λιγνός, μελαχρινός, με μάτια μεγάλα που έμελλαν, στις δεκαετίες που ακολούθησαν, να κάψουν πολλές καρδιές, όμως πάντα λίγο ερεθισμένα σαν από μια μόνιμη αϋπνία, έστεκε εκεί, καταμεσής στο πλήθος, ελαφρά σκυφτός από φυσικού του, κάτω από μια μακριά ριχτή μπεζ καπαρντίνα με ανασηκωμένο το γιακά, σφίγγοντας κάτω από τη μασχάλη του ένα μάτσο ξένα κινηματογραφικά περιοδικά, γαλλικά και αμερικάνικα τα περισσότερα. Κάπνιζε αδιάκοπα ενώ άκουγε αυτά που του έλεγα μ’ ένα ύφος αποσπασμένο, που δεν μπορούσα να καταλάβω εάν σήμαινε υπεροψία ή αδιαφορία και μόνο.

Αθήνα,ο Οδυσσέας Ελύτης και ο Νίκος Γκάτσος (δεξιά) περπατούν το 1951 στην Πανεπιστημίου, κατευθυνόμενοι στο ζαχαροπλαστείο «Πικαντίλι».
Φωτογράφος Μario Vitti.
Αρχείο ΜΙΕΤ.
Ανάρτηση Lifo.

Ώσπου να φτάσουμε στη στάση Αγγελοπούλου – και είχαμε πάρει το δρόμο με τα πόδια ως εκεί μια που κι εκείνος, όπως μου είπε, καθόταν στην Κυψέλη – με είχε κοσκινίσει, κάνοντας αντεπίθεση, βάζοντας μεθοδικά ερωτήσεις, ανιχνεύοντας τις γνώμες και τις προτιμήσεις μου, αναφέροντας απίθανες λεπτομέρειες από ελάχιστα γνωστά κείμενα που, παρόλ’ αυτά, στάθηκε αδύνατον να μ’ αιφνιδιάσουν, απεναντίας με κούρντιζαν, μ’ έβαζαν να του ανταποδίδω κι εγώ με τη σειρά μου τα ίδια. Το παιχνίδι αυτό βάσταξε ώσπου αράξαμε σ’ ένα μικρό καφενείο και πιάσαμε στα χείλη μας τα «Μανιφέστα» του Breton. 

Δόξα να’ χει ο Θεός, ο άνθρωπος αυτός είχε μπει στο νόημα. Ήταν ο δεύτερος μετά τον Εμπειρίκο. Κι ίσαμε σήμερα που γράφω, και που έχουνε περάσει τρεις δεκαετίες σχεδόν, είναι ένας από τους πέντε ή έξι σ’ ολόκληρη την Ελλάδα (μαζί με το Νικήτα Ράντο, το Νίκο Εγγονόπουλο και το Νάνο Βαλαωρίτη) που αποδειχτήκανε κάτοχοι πραγματικοί του μυστικού. Θέλω να πω: της γοητείας, του θαύματος, και όχι των γνώσεων που σήμερα διδάσκονται στα Πανεπιστήμια και βρίσκονται σ’ όλες τις Εγκυκλοπαίδειες. Πολύ φυσικό να γίνουμε γρήγορα φίλοι.
ΠΗΓΗ

Η νύχτα των Χριστουγέννων -Κωστής Παλαμάς

Η καμπάνα Χριστούγεννα χτυπάει 

 και μου φτερώνει την ψυχή, 

κι ανοίγεται η καρδιά μου και σκορπάει 

 θυμίαμα την προσευχή.

 Του κάκου δε μ’ επήγαινε ο πατέρας 

την Κυριακή στην εκκλησιά· 

 της γνώσης δεν τη ρούφηξε το τέρας  

της νιότης μου κάθε δροσιά.

 

Του κάκου δε με κοίμιζε η μητέρα 

με τ’ όνομα της Παναγιάς,  

της Πίστης όλα τ’ άνθη πέρα ώς πέρα

δε μου τα μάρανε ο βοριάς,

της απιστίας ο βοριάς. Α! του κάκου 

 παιδί δεν ήμουν μια φορά, 

γλίτωσα κάποιο λείψανο απ’ του Δράκου  

τα δόντια τα φαρμακερά.

Φτάνει η ευωδιά που βγαίνει από λουλούδι 

 να μου χαρίσει ευτύς φτερά

 για να πετάξω ανάερα αγγελούδι, 

στον έρωτα και στη χαρά.

 

Και φτάνουν μιας καμπάνας γοργοί χτύποι 

 μες σε σκοτάδι σιγανό 

 για να μου δώσουν πάλι ό,τι μού λείπει

  και να με κάνουν χριστιανό!

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Άγιες αγάπες τρισευλογημένες 

που τις καρδιές τις σμίγατε παρθένες 

των πρώτων των αρχαίων Χριστιανών

 σε τραπέζι χαρά των ουρανών!

 

Αγάπες που τον πλούσιον ένα ένα 

κάνατε να τα ρίχνει μαζωμένα 

 στα πόδια του Αποστόλου τα ιερά

 κάθε αγαθό του, κάθε του χαρά!

 

Αγάπες αγάπες τρισευλογημένες 

 που τις καρδιές υψώνατε παρθένες 

 των πρώτων των αρχαίων Χριστιανών 

 στο όνειρο το τρανό των ουρανών!

 

Αγάπες μεγαλόδωρες περίσσια, 

κάτου απ’ τη σκέπη τη δική σας

 ίσια ζούσαν μικροί, τρανοί, πλούσιοι, φτωχοί, 

κι έδενε τους ανθρώπους μια ψυχή!

 

Αγάπες, ω!, φανείτε πάλι εμπρός μου, 

αυγές της πίστης, χρυσαυγές του κόσμου, 

 κι ας βλέπει με το μάγο σας το φως 

ο άνθρωπος τον άνθρωπο, αδερφός.

 

Αγάπες πια δεν έχετε το θρόνο 

στη γη την ανυπόταχτη, και μόνο 

 στου ποιητή σάς ξανοίγω την καρδιά

με την ίδια λαμπρότη κι ευωδιά.

 

Αγάπες, κι εδώ μέσα που σας βρίσκω 

παρακαλώ σας! κάμετέ τη δίσκο  

τη λύρα μου για κάθε δυστυχή· 

και κάμετε του κόσμου την ψυχή,

 

κάθε άνθρωπο να λέει πως εδώ 

κάτου τα βάσανα τα ξένα είναι δικά του, 

να μη ξεχνάει πως είναι στη ζωή 

μόνο για να αγαπά και να ελεεί.

 Τα Χριστούγεννα του 1882, στη σατιρική εφημερίδα "Μη Χάνεσαι" δημοσιεύτηκε ένα (καθόλου σατιρικό) ποίημα του Κωστή Παλαμά για τα Χριστούγεννα.
Δεν πρόκειται για ένα συνηθισμένο ποίημα, καθώς αποτελείται από οκτώ ενότητες, καθεμιά από τις οποίες έχει την ίδια δομή: ένα δίστιχο στην αρχή, που προϊδέαζει για το θέμα, που στη συνέχεια αναπτύσσεται από δέκα στίχους, ενώ στο τέλος το αρχικό δίστιχο επαναλαμβάνεται.

 Αποσπάσματα

Τι φως και χρώμα κι εμορφιά να είχ' εκειό τ' αστέρι

 

Οπού στην κούνια του Χριστού τους Μάγους έχει φέρει!

Ποιος άγγελος το διάλεξε για τέτοιο ταχυδρόμο!

Τ' άλλα τ' αστέρια θάβλεπαν το φωτεινό του δρόμο,

Κι από τη ζήλια θάτρεμαν... Αστέρι, σε ποια χώρα

Του απεράντου σ' ουρανού να λαμπυρίζεις τώρα; 

Η παντοδύναμη φθορά μην έσβυσε το φως σου;

Ή μήπως είσ' αθάνατο κι εσύ, σαν το Χριστό σου;

Δεν καταβαίν' η λάμψη σου εδώ στα χώματά μας;

Για όλα τ' άστρα, αλλοίμονο! δεν είναι η ματιά μας...

Και μόνον όταν τα λαμπρά Χριστούγεννά μας θάμπουν,

Θαρρώ πως οι ακτίνες σου μέσ' την ψυχή μου λάμπουν.

Τι φως και χρώμα κι εμορφιά να είχ' εκειό τ' αστέρι

Οπού στην κούνια του Χριστού τους Μάγους είχε φέρει!

Δ΄

Αχ, αχ, Χριστουγενιάτικο της φαμελιάς τραπέζι

Που ταίρι ταίρ' η όρεξη με την αγάπη παίζε!

Τα ποτηράκια ηχούν γλυκά, λαμποκοπούν τα πιάτα,

Γύρω φαιδρά γεράματα και προκομμένα νιάτα!

Κούρκος στη μέση ολόζεστος μοσχοβολά, ροδίζει,

Και τρέχει ολούθε το κρασί και κελαδεί κι αφρίζει.

Και να θωρείς αγνάντια σου δυο αδερφές, δυο τρέλες, 

Με κουβεντούλες άσωστες, γλυκειές σαν καραμέλες,

Ή να σου λέει αγνάντια σου για το ξανθό παιδί σου

Δυο χρόνων γυναικούλα σου, ο έρως της ζωής σου.

Και να σ' αρχίζει ακούραστη ο πάππος φλυαρία,

Των Χριστουγέννων μια γνωστή πανάρχαια ιστορία...

Αχ, αχ, Χριστουγεννιάτικο της φαμελιάς τραπέζι

Που ταίρι ταίρ' η όρεξη με την αγάπη παίζει!

ΣΤ΄

Σε είδ' απόψε στόνειρο της νιότης μου στολίδι.

Χριστόψωμα εζύμωνες σ' ένα μικρό σκαφίδι.

Ήσουν σκυμμένη, και λυτά τα φουντωτά μαλλιά σου

Με μία χάρη άταχτη σκορπίζονταν μπροστά σου

Τα χέρια σου ζυμώνονταν, θαρρούσα, στο ζυμάρι,

Κι' απ' τα μαλλιά σου έσταζεν ιδρώς μαργαριτάρι.

Απόστασες κι' επόνεσες, σταμάτησες, αλήθεια, 

Και μια ματιά σου μ' ούρριξες, σα νάλεγες: βοήθεια!

Ήταν παιγνίδι η δουλειά, σα' ζύμωσα μ' εσένα,

Και σε λιγάκι επρόβαλαν χριστόψωμ' αφρισμένα.

Είν' η ζωή, αγάπη μου, του ζυμαριού η σκάφη:

- Μαζί να το ζυμώσουμε, μόνο μαζί εγράφη...

 

Σε είδ' απόψε στ' όνειρο, της νιότης μου στολίδι·

Χριστόψωμα εζύμωνες σ' ένα μικρό σκαφίδι.

ΠΗΓΗ

«Οι σχέσεις μας με τα όνειρα» του Γιάννη Ρίτσου (Απόσπασμα)

 

Εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ – Αθήνα 1984

Παρουσίαση

Όταν αρχίζεις να γράφεις δεν ξέρεις τι θα βγει, που θα σε βγάλει. Μέσα σου ακούς ένα κρακ, κάτι ραγίζει - δισταγμός; φόβος; απόφαση; πείσμα;
Τούτη η ραγισματιά δεν είναι σαν εκείνη στα ποτήρια. Ένα ποτήρι το πετάς. Παίρνεις άλλο. Κι αν έχεις παράδες αγοράζεις μια ντουζίνα, και καλύτερα μάλιστα. Γιατί, λέει, στη ραγισματιά του ποτηριού μαζεύουνται τα μικρόβια - ίσως γιατί σ' αυτό ακριβώς το σημείο το γυαλί ή το κρύσταλλο λάμπει περισσότερο. Φαίνεται πως η λάμψη τραβάει τα μικρόβια όπως το μέλι τραβάει τις μύγες. Όμως οι μύγες είναι μεγάλες. Τις βλέπεις.
Τις ξεκολλάς με μιαν οδοντογλυφίδα ή καλύτερα μ' ένα κουταλάκι για να βγάζεις μαζί και το μολυσμένο μέλι. Ύστερα πια το τρως άφοβα. [...] (Από την έκδοση)

ΜΕ ΤΟ ΣΚΟΥΝΤΗΜΑ ΤΟΥ ΑΓΚΩΝΑ

ΡΙΤΣΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ

Κεφάλαιο 10^ο : «Οι σχέσεις μας με τα όνειρα»
Μυθιστόρημα (Απόσπασμα)

     Πόσες χιλιάδες όνειρα έχω δει – αμέτρητα. Και βλέπω ακόμα. Άλλα μ’ αρέσουν και θέλω να κρατήσουν όλη τη νύχτα, όλη τη ζωή. Άλλα μου σφίγγουν την καρδιά και θέλω να ξυπνήσω, να γλιτώσω από δαύτα. Κι όταν ξυπνάω φοβάμαι να ξανακοιμηθώ μη μ’ αρπάξουν πάλι στα νύχια τους τα ίδια και χειρότερα. Όταν όμως βλέπω καλά όνειρα δε θέλω να ξυπνήσω για να συνεχιστούν, και λέω μέσα στον ύπνο μου «τι όμορφα, τι όμορφα», και λέω να τα θυμηθώ σαν θα ξυπνήσω για να μη μου φύγουν και να τα πω σε κάποιον για να χαρεί κι αυτός ή να τα γράψω.

Μα όταν ξυπνάω, πολλές φορές, δε θυμάμαι απολύτως τίποτα και μένω με την αίσθηση μιας μεγάλης απώλειας, πολύ θλιμμένος, χαμένος, σιωπηλός, κι ύστερα σαν προβληματισμένος, και μου φταίει το μαξιλάρι, το σεντόνι, το δεξί μου χέρι, το ‘να παπούτσι μου που δεν ξέρω πώς βρίσκεται στη μέση της κάμαρας ή το ξυπνητήρι στο κομοδίνο που ο λεπτοδείχτης του κινείται πολύ πιο αργά απ’ το μυαλό μου και δεν καταφέρνω να τα συντονίσω για να σκεφτώ με συνέχεια τη σκέψη μου.

Άλλοτε πάλι θυμάμαι ένα όνειρο μέσες άκρες και τρέμω μη μου φύγουν και προσπαθώ να τ’ αναπλάσω, να τα συναρθρώσω, και παρεμβαίνουν κι άλλα νόθα κομμάτια και μπερδεύονται, αλλάζουν θέσεις, τροποποιούνται, κι εγώ μένω απέξω, κι αρχίζω μάλιστα να κάνω μιαν επιλογή «αυτό θα κρατήσω», «αυτό θα πετάξω», και πολύ ενοχλούμαι απ’ αυτή μου την ανάμιξη που την ξέρω και τη χαρακτηρίζω π α ρ α χ ά ρ α ξ η, γιατί σκληραίνει αφόρητα η άυλη ύλη του ονείρου, χώρια που αρχίζει κιόλας να λογικοποιείται και να συμβολοποιείται και να προτείνεται σε ψυχολογικές ή κοινωνικές ερμηνείες ή ακόμη σε ηθικά παιδαγωγικά συμπεράσματα.

Ε, τότες όλα παν κατά διαόλου. Και παιδεύουμαι απ’ την αρχή ν’ αφαιρέσω τις άγαρμπες προσθήκες και να διατηρήσω λίγα έστω αποσπάσματα απ’ την πρώτη αέρινη ουσία. Δε βγαίνει πάλι τίποτα της προκοπής. Καμιά φορά όμως, σπάνια, βέβαια, ξαναθυμάμαι ένα ο λ ό κ λ η ρ ο όνειρο, και κυκλοφορώ μέσα του, κι είμαι μέρος του, όπως στο «Σκιώδη χώρο» ή στο «Όνειρο με τους κρίνους», κι είμαι κι εγώ αέρινος – ένα μετέωρο χαμόγελο, ένας δημιουργός αδημιούργητος που δεν θέτει ερωτήσεις, δεν του θέτουν ερωτήσεις, δε χρωστάει καμιάν απάντηση στους άλλους ή στον εαυτό του, ελεύθερος μέσα στο άπλετο α ν ε ξ ή γ η τ ο που είναι (ίσως) το θάμβος, η ομορφιά, η άγνοια, η μαγεία, ο έρωτας, όλος μαζί ο έρωτας κι ο θάνατος, η αιωνιότητα ορατή και μεταφυσική, η αγνότητα, η αγιοσύνη.

Ζω λίγες ώρες μέσα σ’ αυτή τη μέθη και ξαφνικά τινάζομαι, χτυπάω τα μεριά μου για να βεβαιωθώ πως ξύπνησα, πως είμαι εγώ,  πως είμαι εδώ, όχι άγγελος ή σύννεφο ή αερόστατο, εγώ, ένας άνθρωπος πλάι στους ανθρώπους, εδώ, στη γη, στην πατρίδα του ανθρώπου, μέσα στ’ όμορφο θνητό μου σώμα, και ξαναχτυπάω τα μεριά μου σαν τον Οδυσσέα, που οι Φαίακες τον βγάλαν κοιμισμένον απ’ το πλοίο και τον αποθέσαν στα πατρικά του χώματα κι έφυγαν, κι όταν ξύπνησε αυτός τα χαράματα στην Ιθάκη, δεν ήξερε που βρίσκεται κι άρχισε να μετράει τα χαλκώματα, ίσως για να εντοπιστεί με συμφέρουσες πρακτικές απασχολήσεις.

Μαθήματα για την παιδεία. Friedrich Nietzsche

 «Το γυμνάσιο έχει παραμελήσει ως τώρα το αντικείμενο με την απόλυτη προτεραιότητα: τη μητρική γλώσσα. Έτσι όμως του λείπει το φυσικό γόνιμο έδαφος για όλες τις παραπέρα παιδευτικές προσπάθειες. Γιατί μόνο στη βάση μιας αυστηρής καλλιέργειας της γλώσσας δυναμώνει η σωστή αίσθηση για τη μεγαλοσύνη των κλασικών μας».

 Οι διαλέξεις του Νίτσε για την παιδεία, γραμμένες το 1872 στη Βασιλεία, είναι τα πιο σημαντικά -και τα πιο συναρπαστικά- κείμενα της νεότερης θεωρίας για την παιδεία. 

Σ' αυτές ο νεαρός, τότε, καθηγητής της κλασικής φιλολογίας θέτει με τον πιο άμεσο και ριζικό τρόπο θεμελιώδη ζητήματα της παιδείας, της γλώσσας, της πνευματικής καλλιέργειας γενικότερα. (ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ)

 Φ. Νίτσε, Μαθήματα για την Παιδεία

Κύριοι, όσοι  από εσάς με ακούτε μόλις αυτή τη στιγμή για πρώτη φορά- και δεν έτυχε ίσως στο μεταξύ να πάρει το αυτί σας πάρα πολλά για την προηγούμενη διάλεξή μου πριν από τρεις βδομάδες- πρέπει να έχετε την καλοσύνη να μεταφερθείτε χωρίς  άλλη προετοιμασία στο κλίμα μιας σοβαρής συζήτησης που είχα αρχίσει να τη διηγούμαι την τελευταία φορά και που σήμερα θα σας θυμίσω τα τελευταία σημεία της.

Ο συνοδός του φιλοσόφου  είχε μόλις εξηγήσει με ειλικρίνεια κι εμπιστοσύνη στον σπουδαίο δάσκαλό του γιατί αναγκάστηκε, βαρύθυμα, να αφήσει τη θέση του στην εκπαίδευση. Κι έλεγε ακόμη ότι περνούσε τώρα τον καιρό του απαρηγόρητος σε μια μοναξιά που την είχε διαλέξει μόνος του και ότι αυτή η απόφασή του κάθε άλλο παρά σε οίηση οφειλόταν.

«Έχω ακούσει», έλεγε ο έντιμος μαθητής , «πάρα πολλά από σας, δάσκαλέ μου, έχω μείνει πολύ καιρό κοντά σας, ώστε δεν μπορώ να έχω πια εμπιστοσύνη στην παιδεία και στην εκπαίδευσή μας, έτσι όπως είναι τώρα.  Βλέπω ολοκάθαρα τα τεράστια λάθη και τις αδυναμίες που εσείς συνηθίζατε να τα δείχνετε με το δάχτυλο.

Άλλα αισθάνομαι ότι δεν έχω μέσα μου αρκετή δύναμη να παλέψω γενναία και να συντρίψω τους προμαχώνες αυτής της δήθεν παιδείας. Μια αποθάρρυνση ολοκληρωτική με κυρίεψε: η καταφυγή στην μοναξιά δεν ήταν αλαζονεία, δεν ήταν έπαρση». Κι ύστερα για να δικαιολογήσει τη στάση του, σκιαγράφησε με τέτοιον τρόπο το γενικό γνώρισμα αυτής της εκπαίδευσης, ώστε ο φιλόσοφος άρχισε να του μιλάει με συγκινημένη φωνή  και να τον καθησυχάζει κάπως έτσι: «Ησύχασε, φτωχέ μου φίλε», του είπε, « σε καταλαβαίνω τώρα καλύτερα, δεν έπρεπε να σου μιλήσω τόσο σκληρά. 

Έχεις σε όλα δίκιο, εκτός από την αποθάρρυνση. Θα σου πω αμέσως κάτι που θα σε παρηγορήσει. Μη φανταστείς ότι αυτή η ψεύτικη παιδεία, που τόσο σε βαραίνει, θα εξακολουθήσει να υπάρχει για πολύ ακόμα.

Δεν θέλω να σου κρατήσω κρυφό τι πιστεύω πια γι’ αυτήν: Ο καιρός της έχει περάσει, οι μέρες  της είναι πια μετρημένες. Ο πρώτος που θα τολμήσει να φανεί απόλυτα έντιμος στον χώρο αυτό θα «ακούσει» τον απόηχο της τιμιότητάς του να αντηχεί μέσα σε θαρραλέες ψυχές. Γιατί ουσιαστικά οι πιο ευγενικά προικισμένοι και οι πιο ευαίσθητοι έχουν κάνει μια σιωπηροί συμφωνία: Ο καθένας τους ξέρει τι υπέφερε εξαιτίας των συνθηκών που επικρατούν  στα σχολεία, ο καθένας τους θα ήθελε να λυτρωθούν οι επόμενες γενιές από αυτό το βάρος, έστω κι αν χρειαζόταν να θυσιαστεί ο ίδιος.

Αιτία όμως που αυτή η απόλυτη εντιμότητα δεν εκδηλώνεται πουθενά, είναι η πνευματική φτώχεια της παιδαγωγικής σκέψης της εποχής μας. Λείπουν ακριβώς τα ταλέντα με τη γνήσια ευρηματικότητα, λείπουν οι αληθινά πρακτικοί άνθρωποι, οι άνθρωποι με τις ωραίες νέες ιδέες που ξέρουν ότι η σωστή μεγαλοφυΐα και η σωστή πράξη πρέπει κατανάγκη να συναντηθούν στο ίδιο άτομο, ενώ σήμερα λείπει από τους νηφάλιους ανθρώπους της πράξης η έμπνευση- και γι’ αυτό δεν υπάρχει σωστή πράξη.

Αρκεί να κοιτάξει κανείς τα παιδαγωγικά βιβλία του καιρού μας. Θα διαπιστώσει πως ο μόνος που δεν θα πάθει ζημιά από τη μελέτη τους είναι εκείνος που δεν αισθάνεται φρίκη για την έσχατη πνευματική γύμνια και τις αδέξιες επαναλήψεις των ίδιων πραγμάτων. Κατανάγκη λοιπόν αφετηρία της φιλοσοφίας μας δεν είναι πια ο θαυμασμός αλλά η φρίκη. Όποιος δεν μπορεί να την αισθάνεται παρακαλείται να μην απλώνει τα χέρια του στην εκπαίδευση.

Φυσικά ως τώρα το αντίθετο ήταν ο κανόνας. Όσοι αισθάνονταν φρίκη, όπως εσύ φτωχέ μου φίλε, έσπευδαν να φύγουν, ενώ εκείνοι οι νηφάλιοι κι απτόητοι άπλωναν τα αδέξια χέρια τους φαρδιά πλατιά στην πιο λεπτή τεχνική που μπορεί να υπάρξει: στην τεχνική της παιδείας. Αυτό όμως δεν μπορεί να εξακολουθήσει για πολύ καιρό ακόμα. Αρκεί να φανεί έστω μια φορά ο έντιμος άνθρωπος με τις καλές και νέες ιδέες, ο οποίος προκειμένου να τις πραγματοποιήσει, θα τολμήσει να διακόψει κάθε σχέση  με την παρούσα κατάσταση.

 Αρκεί μόνο μια φορά να δείξει ο έντιμος άνθρωπος με το παράδειγμά του τι δεν μπορούν να κάνουν τα δραστήρια αδέξια χέρια. Τότε τουλάχιστον θα έχει πια κανείς τη δυνατότητα να διακρίνει τα πράγματα, να αισθάνεται τη διαφορά και να κάνει σκέψεις για τα αίτια αυτής της αντίθεσης, ενώ τώρα τόσοι και τόσοι πιστεύουν εντελώς καλόπιστα ότι τα αδέξια χέρια ανήκουν στο παιδαγωγικό έργο».

* Νίτσε: Μαθήματα για την παιδεία, εκδ. Printa, 2006, σελ.57-60

ΠΑΣΧΑΛΙΝΕΣ ΕΥΧΕΣ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΚΕΡΑΜΙΑΝΟ ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΟ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΚΡΗΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΜΑΡΚΑΚΗ (1872-1950)

Μια κάρτα με τη δυναμική μορφή του Ιησού που εκδιώκει τους εμπόρους από τον ναό, (εκφράζει, σαφώς, την έννοια της «κάθαρσης» της Εκκλησίας από κάθε «ξένο» προς αυτήν στοιχείο) στέλνει το Πάσχα του 1926 από την Ιερουσαλήμ ο μέγας κοινωνικός αναμορφωτής Νίκος Καζαντζάκης, γραμμένη σε μονοτονική γραφή στον Ρεθυμνιώτη φίλο του επίσκοπο Βασίλειο Μαρκάκη (επίσκοπο τότε Αρκαδίας, με έδρα τις Μοίρες της Μεσσαράς Κρήτης και υποστηρικτή αργότερα της Εθνικής Αντίστασης), ενάμιση, περίπου, χρόνο από την πρώτη επίσκεψή του (28-8-1924) στην επισκοπή Αρκαδίας.

«Ιερουσαλήμ Πάσχα 1926

Από την Αγία Πόλη Σας στέλνω ένα

χαιρετισμό γεμάτο σεβασμό και αγάπη.

Ποτέ δε Σας ξεχνώ κι αλησμόνητες μένουν

στον νου και στην καρδιά μου οι θαυμάσιες (-αστές;)

ώρες που πέρασα στην επισκοπή Σας

Καλή Λαμπρή κι ο Χριστός ανέστη!

ΠΛΗΡΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΘΑ ΒΡΕΙΤΕ /ΕΔΩ